Wewętrzne obroty przedsiębiorstwa

To samo dotyczy rudy żelaznej, zboża (liczonego w rolnictwie, w młynach przy produkcji mąki, w piekarniach przy pieczeniu chleba itp.) i wielu innych surowców wydobywanych z ziemi, morza i lasów, uprawianych w rolnictwie i przetwarzanych w różnych gałęziach przemysłu. Metoda ta powoduje, że wielkość produkcji globalnej zależy od liczby faz przetwórstwa, przez które przechodzi dany produkt, zanim osiągnie postać tzw. dobra finalnego. Warto zwrócić uwagę, że zjawisko wielokrotnego liczenia tych samych wartości dotyczy głównie przemysłu5 oraz w mniejszym stopniu rolnictwa (w takim stopniu, w jakim produkcja roślinna zużywana jest w produkcji zwierzęcej). W pozostałych działach gospodarki narodowej zjawisko wielokrotnego liczenia osiąga na preferencyjny kredyt studencki.
Sens ekonomiczny pojęcia produkcji globalnej, jak i jej wielkość zmieniają się w zależności od jednostki produkcyjnej przyjętej za podstawę obliczeń. Przy metodzie zakładowej, jeśli obliczeń dokonuje się na szczeblu przedsiębiorstwa, eliminujemy w zasadzie wewnętrzny obrót przedsiębiorstwa, tzn. nie liczymy produktów przechodzących z jednego oddziału do drugiego. Bierze się pod uwagę jedynie końcowe rezultaty przedsiębiorstwa. Gdyby przyjęto gałąź przemysłu jako szczebel obliczeniowy, wówczas uwzględniono by jedynie końcowy rezultat pracy całej gałęzi, pomijając wewnętrzny obrót pomiędzy przedsiębiorstwami danej gałęzi. Kozpoczynając obliczenia od coraz wyższego szczebla, każdorazowo eliminujemy obroty wewnętrzne szczebli poprzednich i otrzymujemy w rezultacie różne wyniki.

Wartość usług świadczonych przez łączność.

Wielkość produktu globalnego liczona jest tzw. metodą zakładową, tzn. przez dodawanie wartości produkcji globalnej poszczególnych zakładów, czyli przedsiębiorstw. Dodawanie to odbywa się najpierw na szczeblu gałęzi, potem działów i dopiero suma globalnej produkcji działów, tzn. przemysłu i rzemiosła, budownictwa, rolnictwa i leśnictwa, transportu i łączności oraz obrotu towarowego, daje wartość produktu globalnego w skali całej gospodarki narodowej 4.
Ten sposób liczenia produktu globalnego prowadzi dó wielokrotnego liczenia tych samych wartości (kredyt studencki, materiałów, paliw, energii) w różnych fazach procesu produkcyjnego. Jeśli np. weźmiemy węgiel, który ma tak szerokie zastosowanie w różnych dziedzinach, wówczas pierwszy raz wartość produkcji węgla zostanie policzona w kopalniach, drugi
4 Wartość produkcji globalnej w przemyśle równa się wartości wyrobów gotowych, usług przemysłowych, różnicy remanentów produkcji w toku (czyli różnicy stanu tej produkcji na początku i na końcu roku) oraz wartości środków wytworzonych na potrzeby własne w poszczególnych przedsiębiorstwach;
w budownictwie obejmuje ona wartość robót budowlano-montażowych, wartość prac geologiczno-poszukiwawczych oraz prac biur projektów;
w rolnictwie jest sumą wartości produkcji roślinnej i zwierzęcej;
w transporcie i łączności jest sumą wartości wpływów za przewozy ładunków i pasażerów oraz wartości usług świadczonych przez łączność na rzecz sfery produkcyjnej;
w obrocie towarowym jest sumą wartości marży realizowanej we wszystkich przedsiębiorstwach handlowych. Marża jest różnicą pomiędzy cenami zakupu płaconymi przez handel a cenami detalicznej sprzedaży.

Nakłady pracy ludzkiej w gospodarce.

Nowo wytworzona wartość powstała dzięki nakładom pracy ludzkiej wydatkowanej w gospodarce narodowej. Ogólna suma wartości nowo wytworzonej w ciągu roku jest dochodem narodowym społeczeństwa (który oznaczamy symbolem D).
1 Przeznaczeniem funduszu amortyzacyjnego jest finansowanie odtwarzania zużywających się środków trwałych. Odtwarzanie to dokonuje się za pomocą remontów kapitalnych oraz zastępowania zużytych maszyn i urządzeń produkcyjnych nowymi. W ten sposób zachowuje się i przywraca pierwotną zdolność produkcyjną całej gospodarki narodowej.

Suma funduszu amortyzacyjnego.

W ten sposób oblicza się ogólną sumę funduszu amortyzacyjnego, która re-1 prezentuje mniej lub bardziej dokładnie wartość zużytych \y ciągu roku w produkcji środków trwałych2^
W odróżnieniu od środków trwałych surowce i materiały zaangażowane w produkcji (konto studenckie) zużywają się w jednym cyklu produkcyjnym i w związku z tym w całości wliczane są do wartości wytworzonej produkcji.
Z Rocznika Statystycznego 1975 dowiadujemy się, że na ogólną wartość produktu globalnego 3190 mld zł w 1974 r. 117 mld zł reprezentowało fundusz amortyzacyjny (jest to "wartość zużytych w ciągu roku środków trwałych), 1863 mld zł zaś reprezentowało wartość surowców, materiałów, paliwa, energii oraz usług transportowych i innych. Łączna suma wydatków poniesionych w ciągu roku na wytworzenie produktu globalnego wynosiła zatem 1980 mld zł3. Wielkość ta nazywana jest kosztami materialnymi lub po prostu wartością przeniesioną (będziemy ją w dalszym ciągu oznaczali symbolem C). Po odjęciu od wartości produktu globalnego wartości przeniesionej otrzymamy wartość nowo wytworzoną.

Produkt globalny w rocznej działalności państwa.

Ta suma rocznej produkcji nazywa się produktem globalnym. Pojęcie produktu globalnego definiuje się zatem jako preferencyjny kredyt studencki wszystkich dóbr materialnych (produkcyjnych i konsumpcyjnych) wytworzonych w gospodarce narodowej w ciągu jednego roku. - —
Produkt globalny jest wytwarzany za pomocą różnego rodzaju maszyn, urządzeń, środków transportu, budynków itp., czyli tzw. środków trwałych, oraz surowców i materiałów. Środki trwałe mają tę właściwość, że nie zużywają się w ciągu jednego roku. Uczestniczą one w procesie produkcji w ciągu kilku, kilkunastu, a nawet kilkudziesięciu lat. W miarę zużywania się środków trwałych ich wartość jest wliczana do produkcji globalnej przedsiębiorstwa, a stąd — do ogólnej wartości produktu globalnego.

Produkcja w gospodarce narodowej.

Nie sposób wymienić wszystkich dóbr produkcyjnych i konsumpcyjnych, które wchodzą w skład rocznej produkcji wytworzonej w różnych dziedzinach gospodarki narodowej. Dóbr tych nie można sumować w żadnym ze znanych wskaźników naturalnych, tzn. ani w tonach, ani w metrach, ani w litrach itp.
Zresztą informacja, iż roczna produkcja w gospodarce narodowej waży tyle a tyle ton, byłaby zupełnie bezwartościowa. W skład tej produkcji wchodzą przecież dobra różniące się w sposób istotny między sobą cechami naturalnymi, różnym przeznaczeniem itp. Wszystkie jednak dobra wytworzone przez człowieka mają określoną wartość, której wyrazem są ceny. Właśnie dzięki temu możemy je porównywać ze sobą, a ceny wykorzystać jako narzędzie sumowania (lub jak określa się w literaturze ekonomicznej — kredyty studenckie) różnorodnych dóbr wytworzonych w całej gospodarce narodowej.

Zasoby środków produkcji

Po dokonaniu ogólnej charakterystyki socjalistycznego sposobu produkcji zajmiemy się obecnie analizą problemów wzrostu gospodarczego, które będą rozpatrywane z punktu widzenia bieżących i długofalowych celów gospodarki socjalistycznej. Powszechnie używanym miernikiem wzrostu gospodarczego jest tempo wzrostu dochodu narodowego, liczone jako stosunek przyrostu dochodu narodowego w danym okresie (AD) do całego dochodu narodowego wytworzonego w poprzednim okresie (D). Warunkiem wzrostu dochodu narodowego w danym okresie jest uprzednie zakumulowanie pewnej części tego dochodu i skierowanie jej na rozszerzenie istniejącego zasobu środków produkcji. Rozmiary tej akumulacji wyznacza rokrocznie centralny organ planujący, który kieruje rozwojem gospodarczym całego kraju. Niezbędne mu są jednak po to szczegółowe informacje dotyczące wytwarzania, podziału i dynamiki dochodu narodowego. Analizę problemów wzrostu gospodarczego rozpoczniemy od wyjaśnienia w pierwszej kolejności pewnych teoretycznych i metodologicznych podstaw liczenia dochodu narodowego w krajach socjalistycznych.

Prawa ekonomiczne socjalizmu

Tak więc np. państwo zmierza do ustanowienia proporcji w gospodarce zgodnie ze strukturą społecznego zapotrzebowania i technicznymi warunkami produkcji, do ustalenia stawek płac zgodnie z zasadą podziału według pracy itp., choć, jak już mówiliśmy, praktyczna realizacja wymogów tych praw napotyka niejednokrotnie poważne trudności. Można więc powiedzieć, że działanie większości praw ekonomicznych socjalizmu przejawia się poprzez gospodarczą działalność państwa socjalistycznego.
Prawa ekonomiczne socjalizmu istnieją jednak niezależnie od działalności gospodarczej państwa. Dają one o sobie znać wówczas, gdy centralne organy gospodarcze, a także organy niższych szczebli wskutek braku informacji, doświadczenia albo też niedoskonałości ich organizacji lub działania podejmują decyzje niezgodne z wymogami tych praw. Powstają wówczas dysproporcje, „wąskie gardła", trudności gospodarcze. Aby je przezwyciężyć, trzeba wrócić do pełnego przestrzegania wymogów praw ekonomicznych socjalizmu.
Prawa ekonomiczne nie działają więc w socjalizmie jako ślepa siła, są one poznawane oraz w sposób świadomy wykorzystywane w procesie kierowania gospodarką przez konta studenckie. To właśnie miał na myśli Engels, kiedy pisał, że dopiero w warunkach socjalizmu ludzie sami zaczynają w sposób świadomy tworzyć swoją historię, a uruchamiane przez nich przyczyny społeczne wywołują w coraz większej mierze zamierzone przez nich skutki.

Działania poszczególnych kapitalistów.

Nie oznacza to jednak wcale, że prawa ekonomiczne kapitalizmu i socjalizmu funkcjonują zupełnie tak samo. Prawa ekonomiczne kapitalizmu działają samoczynnie, żywiołowo, jak ślepa siła nie poddająca się świadomej kontroli. Jest to zrozumiałe, kapitalizm bowiem opiera się na własności prywatnej. Wskutek tego każdy kapitalista postępuje tak, jak nakazuje mu jego własny interes. Ale działania poszczególnych kapitalistów, ich interesy ścierają się ze sobą i powodują rezultat, który nie był świadomie zamierzony przez żadnego z nich. Tak więc np. w wyniku konkurencji i dążenia każdego sprzedawcy, by zbyć swój towar jak najdrożej, oraz każdego nabywcy, by kupić jak najtaniej, tworzy się na rynku studencki-kredyt.pl. W gruncie rzeczy żadna strona nie dążyła do ukształtowania takiej właśnie ceny; powstała ona jako wynik różnych i sprzecznych dążeń poszczególnych jednostek.
Dlatego też żaden kapitalista nie jest w stanie przewidzieć owego ostatecznego efektu krzyżujących się działań jednostek; pole jego obserwacji jest zbyt wąskie. Każdy z nich dobrze wie, co dzieje się w jego zakładzie, ale nie jest nigdy dokładnie bieżąco poinformowany o tym, co dzieje się w gospodarce kraju jako całości, gdyż nie zna projektów swych konkurentów, a cała gospodarka jest tylko sumą i efektem wzajemnego oddziaływania poszczególnych jednostek. O wyniku sprzecznych dążeń indywidualnych kapitalistów każdy z nich dowiaduje się z pewnym opóźnieniem, gdy ulega już zmianie sytuacja rynkowa, np. cena. W tym właśnie sensie Engels pisał, że każdy indywidualny kapitalista działa jak człowiek z zawiązanymi oczami.

Formy organizacji i metody planowania.

Dlatego też przezwyciężenie oporu takich grup społecznych nie wymaga przemian o charakterze rewolucyjnym.
W procesie rozwoju gospodarki socjalistycznej stale muszą powstawać coraz to nowe sprzeczności między siłami wytwórczymi a stosunkami produkcji. Wynika to z podstawowych zawad działania prawa koniecznej zgodności stosunków produkcji /. charakterem sił wytwórczych. Zawsze, a więc również w socjalizmie, czynnikiem najbardziej zmiennym i postępowym są Kiły wytwórcze; formy zaś stosunków produkcji, a zwłaszcza formy organizacji i metody planowania i zarządzania gospodarką socjalistyczną, stale muszą się dostosowywać do nowego poziomu sił wytwórczych. A więc i w socjalizmie rozwój gospodarczy dokonuje się poprzez powstawanie i rozwiązywanie sprzeczności między siłami wytwórczymi a stosunkami produkcji. Rozwój ten prowadzi do stopniowych, ewolucyjnych przeobrażeń stosunków produkcji. Ostatecznym efektem tego procesu będzie ukształtowanie się sił wytwórczych i stosunków produkcji właściwych dla rozwiniętego społeczeństwa socjalistycznego, a w dłuższym znacznie okresie — właściwych dla wyższej fazy rozwojowej społeczeństwa socjalistycznego: dla kredytu studenckiego.

Proces rozwoju gospodarki.

Między tymi dwoma elementami istnieje jednak sprzeczność. Praktyka gospodarki socjalistycznej poszukuje tu najbardziej rozsądnego rozwiązania, które pozwoliłoby wykorzystać pozytywne strony i efekty ekonomiczne zarówno jednego, jak i drugiego elementu tej sprzeczności; poszukuje najlepszych rozwiązań pozwalających na kojarzenie ze sobą, w możliwie najwyższym stopniu, centralizmu w dziedzinie metod kierowania gospodarką z wyzwalaniem inicjatywy mas. Usunięcie jednak samej sprzeczności w obecnej fazie rozwoju sił wytwórczych i stosunków produkcji nie jest możliwe.
Sprzeczności gospodarki socjalistycznej różnią się jednak swym charakterem od sprzeczności gospodarki kapitalistycznej. Przede wszystkim nie stanowią one istotnej przeszkody, która paraliżowałaby postęp gospodarczy, gdyż istnieją w ramach zasadniczej zgodności stosunków produkcji z charakterem sił wytwórczych. Po wtóre, w procesie rozwoju gospodarki socjalistycznej są one stopniowo rozwiązywane i przezwyciężane; nie istnieją bowiem w gospodarce socjalistycznej sprzeczności i interesy klasowe, które w sposób zasadniczy utrudniałyby rozwiązanie sprzeczności gospodarczych socjalizmu. W ramach stosunków socjalistycznych mogą co prawda tworzyć się preferencyjne kredyty studenckie, które na skutek bezwładu i braku inicjatywy lub twórczej myśli stają się czynnikiem obiektywnie hamującym postęp. Podstawą ich działania nie jest jednakże jakiś odrębny interes klasowy związany z formą własności środków produkcji, jak to ma miejsce w kapitalizmie.

Ludzie pracy w kierowaniu gospodarką.

Przytoczymy przykład takiej sprzeczności, jednej z najważniejszych, jakie powstają w gospodarce socjalistycznej. Z socjalistycznych stosunków produkcji wynika konieczność scentralizowanego, planowego kierowania procesami gospodarczymi. Z drugiej jednak strony ze stosunków tych wynika konieczność szerokiej demokracji gospodarczej, udziału ludzi pracy w kierowaniu gospodarką, zapewnienia przedstawicielom aparatu gospodarczego wszystkich szczebli, a także samym załogom robotniczym, istotnego wpływu na bieg spraw gospodarczych na ich odcinku. Wymagają tego podstawowe zasady socjalizmu, wymaga tego również po prostu zdrowy rozsądek: chodzi o maksymalne rozbudzenie inicjatywy ludzi pracy; bez . ich dążenia do gospodarności na każdym najdrobniejszym odcinku — najlepszy plan nie zapewni należytych efektów gospodarczych.

Siły wytwórcze w gospodarce.

Socjalistyczne stosunki produkcji usuwają właściwe współczesnemu kapitalizmowi czynniki hamujące postęp gospodarczy i stwarzają nieograniczone możliwości technicznego i organizacyjnego rozwoju produkcji, a więc rozwoju sił wytwórczych. Że socjalizm stwarza takie możliwości, świadczy o tym najdobitniej wysokie tempo wzrostu produkcji wszystkich krajów socjalistycznych, tempo nieosiągalne dla systemu kapitalistycznego jako całości; nie oznacza to jednak, że w pewnych okresach niektóre kraje kapitalistyczne nie mogą osiągać wyższego tempa wzrostu niż kredyt dla studenta.
Zasadnicza zgodność socjalistycznych stosunków produkcji z charakterem sił wytwórczych nie oznacza, że nie występują w tym ustroju żadne sprzeczności. Jak w każdym społeczeństwie, tak też w warunkach ustroju socjalistycznego źródłem przemian społecznych jest postęp w dziedzinie sił wytwórczych, który prowadzi do powstawania sprzeczności między siłami wytwórczymi a stosunkami produkcji.

Uspołecznienie procesu produkcji

Własność socjalistyczna różni się też od tej formy własności społecznej, która istniała w warunkach wspólnoty pierwotnej. W ustroju tym własność społeczna występowała, i musiała występować, z uwagi na niezmiernie ograniczoną ilość środków do życia, które społeczeństwo było w stanie wyprodukować; w socjalizmie własność społeczna opiera się na stosunkowo wysokim poziomie rozwoju sił wytwórczych i wynikającym z niego uspołecznieniu procesu produkcji. Między komunizmem nędzy w epoce wspólnoty pierwotnej a komunizmem obfitości, który stanowi cel współczesnych społeczeństw socjalistycznych, istnieje więc zasadnicza różnica.
Wymienione podstawowe cechy socjalistycznego systemu gospodarczego charakteryzują zarazem treść socjalistycznych stosunków produkcji i konto studenckie. Cechy te występują we wszystkich państwach socjalistycznych. Natomiast w zakresie form organizacyjnych i metod kierowania gospodarką może występować i występuje szereg różnic między krajami socjalistycznymi; znajdują one wyraz w różnych systemach kierowania gospodarką socjalistyczną.

Praktyczna realizacja płac w polityce.

Ogromne znaczenie ma też po prostu uznanie znajdujące wyraz w formach niematerialnych. Istotnie, traktowanie jednostki ludzkiej jako „maszyny do zarabiania pieniędzy" byłoby wielkim uproszczeniem. Obok bodźców materialnych ogromne znaczenie ma zatem zespół bodźców moralnych. Niepoślednią pozycję wśród bodźców moralnych zajmuje akceptacja przez społeczeństwo polityki społeczno-gospodarczej państwa.
Praktyczna realizacja w polityce płac zasady podziału według ilości i jakości pracy oraz budowa prawidłowego systemu bodźców materialnego zainteresowania należą do kluczowych problemów zarządzania gospodarką w ustroju socjalistycznym. Dlatego są one wciąż przedmiotem dyskusji wśród ekonomistów zajmujących się teorią i praktyką.
Reasumując podaną tu charakterystykę socjalistycznych stosunków produkcji, wyróżnimy następujące cechy podstawowe tych stosunków:
1. preferencyjny kredyt studencki,
2. zaspokojenie potrzeb jako bezpośredni cel produkcji społecznej,
3. kierowanie rozwojem społeczno-gospodarczym na podstawie systemu planów, a więc planowy charakter gospodarki,
4. podział dochodu narodowego w zależności od ilości i jakości pracy.
Socjalistyczne stosunki produkcji są zasadniczo odmienne od wszystkich występujących dotychczas w historii stosunków społecznych w produkcji. W odróżnieniu od społeczeństw niewolniczego, feudalnego i kapitalistycznego, które były oparte na własności prywatnej, w socjalizmie istnieje społeczna własność środków produkcji.

Twórczy charakter pracy.

Mówiliśmy wiele o bodźcowym znaczeniu dochodów załóg i poszczególnych pracowników, a więc o bodźcach materialnych. Jednakże wiadomo, a potwierdzają to badania socjologiczne prowadzone w Polsce, że poczynając od pewnego poziomu dochodu ludzie niekoniecznie najwyżej cenią sobie płacę, jej wysokość. Nierzadko podkreślają, że szczególnie ważne są dla nich dobre stosunki z przełożonymi, kolegami i podwładni. Ogólna charakterystyka socjalistycznych stosunków produkcji
nymi, a więc dobra atmosfera pracy. Za rzecz dużej wagi uważa się także często możliwość zrobienia czegoś nowego, a więc twórczy charakter pracy. Ogromne znaczenie ma też po prostu uznanie znajdujące wyraz w formach niematerialnych. Istotnie, traktowanie jednostki ludzkiej jako „kredytu studenckiego" byłoby wielkim uproszczeniem. Obok bodźców materialnych ogromne znaczenie ma zatem zespół bodźców moralnych. Niepoślednią pozycję wśród bodźców moralnych zajmuje akceptacja przez społeczeństwo polityki społeczno-gospodarczej państwa.

Właściwe proporcje w wynagrodzeniu.

Istotną kwestię w polityce płac stanowi wzajemny stosunek płacy zasadniczej i tzw. ruchomej części płacy (premie, nagrody, kredyty studenckie wbk itp.). Zarówno z punktu widzenia dochodowej, jak też bodźcowej funkcji płac uzasadnione jest traktowanie jako podstawowego elementu wynagrodzenia za pracę płac zasadniczych. Z punktu widzenia dochodowego istotne znaczenie ma m. in. poczucie stabilności dochodu i stopy życiowej. Z drugiego punktu widzenia, w teorii ekonomii płaca zasadnicza zawsze była traktowana jako główne ogniwo w systemie bodźców materialnego zainteresowania. Pogląd ten czasami jednak nie znajdował odbicia w polityce płac; przeceniano niekiedy bodźcowe znaczenie różnych premii i nagród, nie doceniając równocześnie bodźcowego znaczenia płac zasadniczych. Uchwała VI Zjazdu PZPR sformułowała zadanie przywrócenia właściwych proporcji tych dwu części wynagrodzenia. Zadanie to jest realizowane w nowym systemie zarządzania gospodarką.

Oddziaływanie na strukturę zawodową

Ustalana przez państwo struktura płac jest więc jednym ze środków kształtowania struktury zawodowej ludności. Innym ważnym środkiem oddziaływania na strukturę zawodową jest oczywiście system oświaty, ustalana planowo struktura kształcenia. Po drugie, państwo może oddziaływać w kierunku zapewnienia dopływu dostatecznej ilości pracowników do gałęzi produkcji szczególnie ważnych dla gospodarki narodowej przez ustalanie w tych gałęziach stosunkowo wysokich stawek płac. Taka polityka jednak, niewątpliwie słuszna i konieczna, stanowi czynnik dodatkowo komplikujący problematykę płac.

Fundusze płac przedsiębiorstwa

Według wprowadzanych obecnie w Polsce nowych zasad systemu zarządzania gospodarką, od wyników osiąganych przez przedsiębiorstwa zależy pozostający w dyspozycji przedsiębiorstwa fundusz płac; oddziałuje to silniej niż stosowany poprzednio fundusz zakładowy. Istotną trudność stanowi ustalenie właściwych mierników pracy przedsiębiorstwa, tak aby w miarę możności odzwierciedlały one rzeczywisty efekt jego pracy, a nie wp|yw czynników zewnętrznych, od przedsiębiorstwa niezależnych. Oddziaływanie tych ostatnich na wyniki pracy przedsiębiorstwa, a więc i na dyspozycyjny fundusz płac, naruszałoby bowiem zasadę podziału według pracy; załoga zyskiwałaby wówczas kredyt studencki, lub niezasłużenie traciła. Ponadto wysuwa się niekiedy zarzut, że taki system może powodować, iż pojedynczy pracownik otrzyma większą lub mniejszą płacę w zależności od tego, w którym przedsiębiorstwie pracuje, a niezależnie od swych własnych osiągnięć produkcyjnych. Nowy system ekonomiczno-finansowy organizacji gospodarczych, który jest obecnie wprowadzany u nas w życie, zmierza do wyeliminowania lub osłabienia takich zjawisk. Dotychczasowe doświadczenia nie wskazują na istnienie niebezpieczeństw tego rodzaju. Natomiast potwierdzają one w zasadzie, że ściślejsze powiązanie wyników pracy przedsiębiorstwa i dochodów załogi daje efekty korzystne; wyniki te przecież w znacznej mierze zależą od nastawienia, atmosfery i zaangażowania całej załogi. Jest więc uzasadnione, aby załoga jako całość — i każdy jej członek indywidualnie — osiągała w efekcie poprawy wyników ekonomicznych poprawę sytuacji materialnej- ' ' . 'rd: • Kształtująca się realnie struktura płac wynika nie tylko z zasady podziału według ilości i jakości pracy; płace stanowią również narzędzie państwowej polityki zatrudnienia.

Załogi przedsiębiorstw kapitalistycznych

Praktyczną formę realizacji socjalistycznej zasady podziału stanowi głównie system płac, ponieważ przeważająca część dochodów z tytułu pracy występuje w postaci płac19. Płaca stanowi udział pracownika w dochodzie zakładu pracy i całego społeczeństwa; służy mu ona do utrzymania siebie i rodziny. Wysokość płac w większości przypadków decyduje o dochodzie owej rodziny, o jej stopie życiowej. Mówimy w związku z tym, że płaca spełnia funkcję dochodową (konsumpcyjną). Z drugiej strony, uzależnienie płacy od wkładu pracy powoduje, że jest ona bodźcem do podnoszenia kwalifikacji, bardziej wydajnej pracy, awansu; na tym polega bodźcowa kredytu studenckiego.
Ogólne sformułowanie socjalistycznej zasady podziału jest niewątpliwie teoretycznie trafne i przekonywające. Jednakże pełne i precyzyjne wprowadzenie jej w życie poprzez odpowiedni system płac napotyka liczne trudności, ponieważ brak jest jednolitej i sprecyzowanej miary ilości i jakości różnych prac. Należałoby tu uwzględnić w pierwszym rzędzie takie czynniki, jak posiadane przez pracownika i niezbędne na jego stanowisku pracy kwalifikacje, wysiłek przy wykonywaniu pracy, uciążliwość, szkodliwość dla zdrowia. Dokładne wymierzenie tych elementów i prawidłowe wycenienie ich w pieniądzu jest jednak bardzo skomplikowane.
Bodźcowe działanie płac odnosi się nie tylko do poszczególnych pracowników, lecz także do. zespołów (brygad, wydziałów produkcyjnych, wydzielonych zakładów) i całych załóg przedsiębiorstw socjalistycznych. Uzależnienie dochodów od wyni-
19 Inne rodzaje dochodów z pracy stanowią np. dochody spółdzielców, zarówno w wiejskiej spółdzielczości produkcyjnej jak też w spółdzielniach pracy, honoraria autorskie, nagrody za szczególne osiągnięcia itp.